न्यूयॉर्क : डीएनएची रचना शोधणारे आणि नोबेल पारितोषिक विजेते प्रख्यात शास्त्रज्ञ जेम्स वॉटसन यांचे निधन झाले. ते ९७ वर्षांचे होते. १९५३ मध्ये ब्रिटिश शास्त्रज्ञ फ्रान्सिस क्रिक यांच्यासह जी वॉटसन यांनी डीएनएची डबल हेलिक्स रचनेचा शोध लावला होता. २० व्या शतकातील हा सर्वात महत्त्वाचा शोध मानला जातो. त्यांच्या निधनाची बातमी कोल्ड स्प्रिंग हार्बर लॅबोरेटरीने दिली. कोल्ड स्प्रिंग हार्बर लॅबोरेटरीने या संस्थेत त्यांनी अनेक दशके संशोधन केले होते.
डीएनएचा शोध १८६९ मध्ये लागला होता, परंतु १९४३ पर्यंत वैज्ञानिकांना हे समजले नव्हते की तो पेशींमधील जनुकांच्या स्वरूपात असतो. तरीही डीएनएची रचना मात्र अद्याप गूढच होती. १९५३ मध्ये ब्रिटिश शास्त्रज्ञ फ्रान्सिस क्रिक यांच्या सोबत वॉटसन यांनी डीएनएची दुहेरी हेलिक्स रचना शोधून काढली होती. या शोधामुळे जीवशास्त्र आणि जनुक संशोधनात मोठी क्रांती घडली. या कार्यासाठी त्यांना १९६२ मध्ये फ्रान्सिस क्रिक आणि मॉरिस विल्किन्स यांच्यासोबत नोबेल पारितोषिक देण्यात आले होते. डीएनएच्या शोधामुळे आण्विक जीवशास्त्रात वेगाने प्रगती होण्याचा मार्ग मोकळा झाला.
वॉटसन यांचा जन्म १९२८ मध्ये शिकागो येथे झाला. याच्या १५व्या वर्षी शिकागो विद्यापीठात शिष्यवृत्तीवर शिक्षणासाठी त्यांची निवड झाली. तिथे त्यांना एक्स-रेजचा उपयोग करून अणुरचनेचा अभ्यास करण्याच्या ‘डिफ्रॅक्शन’ या नवीन तंत्रज्ञानाची आवड निर्माण झाली. डीएनएच्या रचनेवर संशोधन सुरू ठेवण्यासाठी ते इंग्लंडमधील केंब्रिज विद्यापीठात गेले. तिथे त्यांची क्रिक यांच्याशी भेट झाली.
वंश, बुद्धिमत्तेवरील विधानामुळे वादात
वैज्ञानिक क्षेत्रात मोठा सन्मान मिळवूनही वॉटसन यांच्या कारकिर्दीवर वादाची किनारही आहे. वंश आणि बुद्धिमत्तेतील संबंधाबाबतच्या त्यांच्या वक्तव्यांमुळे वैज्ञानिक समुदायाने त्यांच्याशी अंतर ठेवले. २००७ मध्ये आफ्रिकन लोकांच्या बुद्धिमत्तेबद्दल केलेल्या वक्तव्यांनंतर त्यांना ‘कोल्ड स्प्रिंग हार्बर लॅबोरेटरी’च्या चान्सलर पदावरून हटवण्यात आले. २०१९ मध्ये पुन्हा अशाच टिप्पण्या केल्यानंतर त्यांच्या सर्व सन्माननीय पदव्या काढून घेतल्या गेल्या. पुढे त्यांनी त्यावर दिलगीरीही व्यक्त केली. तरीही, विज्ञानातील त्यांच्या योगदानाला आजही अपार महत्त्व आहे. त्यांच्या संशोधनामुळे ”जीवनाचे रहस्य” उलगडले गेले आणि आधुनिक जनुकशास्त्राचा पाया रचला गेला.